این روزها عکس‌های جعلی تولید شده با هوش مصنوعی (که به آن‌ها دیپ‌فیک – DeepFake هم می‌گویند) به سرعت در اینترنت پخش می‌شوند و تهدیدی جدید برای کاربران فضای مجازی به حساب می‌آیند.
اما خبر خوب این است که عکس‌های ساختگی معمولاً نشانه‌هایی دارند که اگر با دقت به آن‌ها نگاه کنیم، می‌توانیم متوجه مصنوعی بودنشان شویم.
نیازی به نگرانی زیاد نیست؛ ابزارهایی وجود دارند که می‌توانند کمک کنند بفهمیم یک تصویر با هوش مصنوعی ساخته شده یا واقعی است – البته هیچ‌کدام از این روش‌ها ۱۰۰٪ مطمئن نیستند.
در دنیای امروزی که تصاویر هوش مصنوعی همه‌جا هستند، دیگر نمی‌شود فقط با نگاه کردن به عکس‌ها به آن‌ها اعتماد کرد. ممکن است عکسی که از نظر ما یک پرتره‌ی واقعی یا یک میم معروف باشد، در واقع کاملاً مصنوعی و ساخت دست الگوریتم‌ها باشد.
شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی پر شده‌اند از تصاویر ساختگی که تشخیصشان از عکس‌های واقعی خیلی سخت شده. اما با کمی دقت و دانستن چند نکته مهم، می‌توان تفاوت‌ها را تشخیص داد.
اگر شما هم از گمراه شدن با این تصاویر جعلی خسته شده‌اید و می‌خواهید یاد بگیرید چطور آن‌ها را تشخیص دهید، ادامه‌ی مطلب را با دقت بخوانید:
چرا عکس‌های هوش مصنوعی غیرعادی به نظر می‌رسند؟
قبل از اینکه بخواهید تشخیص دهید یک تصویر واقعی است یا ساختگی، باید چند نکته‌ی کلیدی را بشناسید که معمولاً در عکس‌های تولید شده با هوش مصنوعی به چشم می‌خورد:
✋ دست‌ها، اندام‌ها و آناتومی بدن:
هوش مصنوعی هنوز نمی‌تواند بدن انسان را به شکل دقیق و طبیعی طراحی کند. اغلب در عکس‌های ساختگی می‌بینیم که:
-
دست‌ها انگشت‌های اضافه دارند
-
بازوها به طور غیرطبیعی به بدن وصل شده‌اند
-
یا اندازه‌ی اعضای بدن نسبت به هم ناهماهنگ است
مثلاً یک نمونه معروف این بود که طراحان بازی Call of Duty در یکی از پوسترهایشان که با هوش مصنوعی ساخته شده بود، اشتباهی یک بابانوئل زامبی با ۶ انگشت طراحی کرده بودند! اگر با دقت نگاه کنید، چنین اشتباهاتی کاملاً قابل تشخیص هستند.
👀 چشم‌ها، دندان‌ها و مرزهای صورت:
صورت انسان یکی از چالش‌های بزرگ برای هوش مصنوعی است. عکس‌های دیپ‌فیک معمولاً در این قسمت‌ها مشکل دارند، مثلاً:
-
دندان‌ها تار یا خیلی صاف و غیرطبیعی هستند
-
رنگ پوست یکنواخت یا بیش از حد براق است
-
مرز بین صورت و پوست اطراف ممکن است هماهنگ نباشد
💡 نورپردازی و سایه‌ها:
یکی دیگر از جاهایی که هوش مصنوعی هنوز خوب عمل نمی‌کند، نورپردازی طبیعی است. در عکس‌های ساختگی معمولاً:
📐 هندسه و تکرار الگوها:
چون هوش مصنوعی درک هندسی و فضایی دقیقی مثل انسان ندارد، در عکس‌های آن معمولاً:
مثلاً ممکن است چند گل یا پنجره دقیقاً به یک شکل و در فواصل کاملاً مساوی تکرار شده باشند، که در دنیای واقعی بسیار نادر است.
چطور بفهمیم یک عکس ساخت هوش مصنوعی است یا واقعی؟
حالا که متوجه شدید چه نشانه‌هایی ممکن است در عکس‌های دیپ‌فیک وجود داشته باشد، بیایید با چند روش قابل اعتماد برای تشخیص این عکس‌ها آشنا شویم:
🔍 جستجوی معکوس تصویر (Reverse Image Search)
اولین و ساده‌ترین راه این است که عکس مورد نظر را در سایت‌هایی مثل Google Images، TinEye یا Yandex بارگذاری کنید.
اگر عکس در سایت‌های خبری یا منابع معتبر ظاهر شد، احتمال واقعی بودن آن بیشتر است.
اما اگر هیچ نتیجه‌ای برای عکس پیدا نشد، یا فقط در سایت‌های مربوط به هوش مصنوعی یا عکس‌های استوک (stock photo) دیده شد، احتمال ساختگی بودن آن زیاد است.
🛠 استفاده از ابزارهای تشخیص عکس جعلی:
برخی ابزارهای آنلاین طراحی شده‌اند تا عکس‌ها را بررسی کرده و مشخص کنند که آیا با هوش مصنوعی ساخته شده‌اند یا نه. برخی از این ابزارها عبارت‌اند از:
این ابزارها عکس را آنالیز می‌کنند و نتیجه‌ای درباره مصنوعی یا واقعی بودن تصویر ارائه می‌دهند.
📁 بررسی اطلاعات پنهان تصویر (Metadata یا EXIF)
این روش کمی فنی‌تر است. اگر به یک عکس مشکوک شدید، می‌توانید اطلاعات متادیتای آن را بررسی کنید.
در عکس‌های واقعی معمولاً اطلاعاتی مثل مدل دوربین، محل جغرافیایی (GPS)، تاریخ ثبت و غیره ذخیره شده است. اما عکس‌های تولیدشده با هوش مصنوعی معمولاً:
پس نبود متادیتا یا وجود نشانه‌هایی از ویرایش زیاد می‌تواند یک هشدار باشد.
جمع‌بندی
عکس‌های ساخته‌شده با هوش مصنوعی روز به روز طبیعی‌تر و پیشرفته‌تر می‌شوند. اما همچنان نقص‌هایی دارند که با کمی دقت می‌توان آن‌ها را تشخیص داد.
درست است که هوش مصنوعی در طراحی چهره، دست، نورپردازی و پس‌زمینه مهارت دارد، اما همچنان ایراداتی مانند:
همچنان در بسیاری از عکس‌های دیپ‌فیک دیده می‌شوند.
روش‌هایی که در این مطلب گفته شد، در بسیاری از موارد مؤثر هستند. با این حال هیچ‌کدام ۱۰۰٪ تضمینی نیستند. بنابراین قدرت دقت و مشاهده شما هم یکی از بهترین ابزارها برای شناسایی عکس‌های جعلی است.
سوالات متداول
۱. رایج‌ترین نشانه‌های عکس جعلی یا ساخته‌شده با هوش مصنوعی چیست؟
پاسخ: جزئیات غیرطبیعی مانند دست‌های ناقص یا اضافی، چهره‌های نامتقارن، پوست بیش از حد صاف یا براق، نورپردازی ناهماهنگ و پس‌زمینه‌هایی که تکه‌تکه یا عجیب به نظر می‌رسند.
۲. چطور بفهمم یک عکس واقعی است یا ساختگی؟
پاسخ: بررسی مواردی مثل وجود ناهماهنگی‌های ظاهری، استفاده از جستجوی معکوس عکس، تحلیل متادیتای تصویر و بررسی دقیق پیکسل‌ها یا وضوح ناهماهنگ بخش‌های مختلف تصویر می‌تواند مفید باشد.
۳. چرا دست‌ها و متن‌ها در عکس‌های هوش مصنوعی عجیب به نظر می‌رسند؟
پاسخ: چون ساختار دست و نوشتار بسیار پیچیده است و الگوریتم‌های هوش مصنوعی هنوز در درک دقیق آن‌ها مشکل دارند. نتیجه این می‌شود که انگشت‌ها کج یا زیاد می‌شوند، یا متن‌ها به شکل حروف بی‌معنا در می‌آیند.
۴. آیا ابزار یا سایت‌هایی برای تشخیص عکس‌های هوش مصنوعی وجود دارد؟
پاسخ: بله، ابزارهای آنلاین و افزونه‌های مرورگر وجود دارند که می‌توانند تصویر را اسکن کرده، متادیتا را بررسی کنند و نشانه‌های بصری خاص عکس‌های ساختگی را تشخیص دهند.
۵. برای تشخیص جعلی بودن عکس از روی پس‌زمینه یا نور چه باید دید؟
پاسخ: باید به سایه‌های غیرمنطقی، نورپردازی نامتناسب، پس‌زمینه‌های بیش از حد کامل یا رویایی و عناصری که در جای نامناسب یا ناهماهنگ با محیط قرار دارند دقت کرد.